Aktualnie wiemy, że endometrioza obejmuje złożone interakcje między hormonami, układem odpornościowym i stanem zapalnym, a także procesem powstawania nowych naczyń krwionośnych (angiogenezy). Mimo to, endometrioza wciąż pozostaje tajemniczą chorobą, której dokładny mechanizm powstawania nie został wyjaśniony, a poszukiwania optymalnych metod leczenia nadal trwają. Mechanizm powstawania choroby jest o tyle ważny, że znając go możemy zastosować skuteczne terapie zarówno farmakologiczne, jak i niefarmakologiczne. Podstawą są oczywiście terapie, które zaleci nam lekarz prowadzący – leki, zabieg chirurgiczny. Ponadto odpowiednie żywienie, ruch i fizjoterapia, zadbanie o odpoczynek i sen będą stanowiły fundament w poprawie jakości życia i opanowanie objawów endometriozy. Niebagatelną rolę w tym procesie pełni także odpowiednio dobrana suplementacja oparta na aktualnych badaniach naukowych i klinicznych.
Czym jest stan zapalny i co ma wspólnego z endometriozą?
Stan zapalny jest następstwem aktywacji układu odpornościowego i w większości przypadków jest on fizjologicznym i niezbędnym procesem, którego zadaniem jest po prostu usunięcie czynnika który stanowi zagrożenie dla organizmu (np. drobnoustrój), a następnie skoordynowanie i uprzątnięcie powstałych uszkodzeń. W takiej sytuacji mówimy o ostrym stanie zapalnym. Niestety w wielu chorobach, w tym endometriozie, może dojść do sytuacji kiedy zagrożenie nie może być skutecznie usunięte lub odpowiedź zapalna nie może zostać prawidłowo wygaszona. Prowadzi to do ciągłej stymulacji układu odpornościowego i pojawienia się przewlekłego stanu zapalnego.
Dochodzi wtedy do sytuacji, kiedy przewlekły stan zapalny przyjmuje postać ogólnoustrojową i może wpływać na praktycznie każdą komórkę naszego ciała, powodując szereg objawów miejscowych jak ból, czy ogólnoustrojowych jak przewlekłe zmęczenie i niedobory pokarmowe. Stan zapalny będzie także zwiększał ryzyko uszkodzenia tkanek (poprzez powstawanie wolnych rodników) i wpływał niekorzenie na naszą gospodarkę hormonalną.
Przewlekły stan zapalny można porównać do tlącego się ogniska, którego płomień jest prawie niezauważalny, ale może żarzyć się w nieskończoność, gdy będzie miał dostarczane „paliwo” w postaci czynników prozapalnych np. cykliczne uszkodzenia wywołane przez nieprawidłowo zagnieżdżone endometrium w otrzewnej. Dlatego styl życia, przeciwzapalna dieta i suplementacja są tak istotne w endometriozie i pomagają “ugasić” przewlekły stan zapalny.
Dlaczego suplementacja przeciwzapalna ma znaczenie w endometriozie?
Tak jak zostało wspomniane na początku, podstawą są oczywiście terapie, które zaleci nam lekarz oraz odpowiednie żywienie, ruch, zadbanie o odpoczynek i sen, które będą stanowiły fundament w poprawie samopoczucia i opanowaniu stanu zapalnego. Odpowiednio dobrana suplementacja może skutkować efektem synergistycznym poprzez działanie przeciwzapalne, przeciwutleniające, immunomodulujące, hamujące powstawanie nowych naczyń krwionośnych i podziały komórkowe w obrębie endometrium. Takie działanie ma potencjalny wpływ na objawy choroby, które negatywnie wpływają na jakość życia, wydajność pracy i nauki oraz relacje osobiste, co z kolei powoduje wysoki poziom stresu.
Warto podkreślić, że niektóre objawy towarzyszące endometriozie np. obfite miesiączki mogą zwiększać ryzyko niedoboru żelaza. Wykazano także, że kobiety z endometriozą mają niższe stężenie witaminy D, niż kobiety bez endometriozy. W takich przypadkach niezbędne będzie uzupełnienie tych składników pokarmowych właśnie poprzez suplementację.
Od czego zacząć suplementację w endometriozie?
Absolutne minimum dla każdej kobiety z endometriozą to suplementacja witaminy D i kwasów tłuszczowych omega 3. Badania pokazują, że witamina D może odgrywać rolę zarówno w zapobieganiu, jak i leczeniu endometriozy. Metaanaliza dostępnych badań w tym temacie z 2020 roku wykazała, że niskie stężenie witaminy D było związane ze zwiększonym ryzykiem rozpoznania endometriozy i zwiększonym nasileniem objawów choroby. Witamina D odpowiada m. in. za kontrolę wytwarzania w organizmie cząsteczek „gaszących” stan zapalny, dlatego jej niedobór może nasilać przewlekły stan zapalny.
Natomiast kwasy tłuszczowe omega 3 mają dobrze wykazane właściwości przeciwzapalne w kontekście nie tylko endometriozy, ale i innych chorób przewlekłych o podłożu zapalnym.
Przeciwutleniacze – tarcza ochronna w endometriozie
Obecność stanu zapalnego stymuluje wytwarzanie przez komórki wolnych rodników i nasila stres oksydacyjny. Wolne rodniki to bardzo reaktywne cząsteczki, które uszkadzają struktury komórkowe napotkane na swojej drodze. Jedynym ratunkiem w takiej sytuacji są przeciwutleniacze, które neutralizują wolne rodniki i zatrzymują niszczycielską reakcję łańcuchową przez nie zapoczątkowaną. Ponadto przeciwutleniacze „gaszą” przewlekły stan zapalny. Dlatego kolejną grupa związków, która ma szczególne znaczenie u kobiet z endometriozą to przeciwutleniacze.
Badania wskazują, że kobiety z endometriozą mają obniżone stężenie niektórych przeciwutleniaczy we krwi np. witaminy E w porównaniu ze zdrowymi kobietami. Szczególnie jest to zauważalne u kobiet, które borykają się z niepłodnością. W jednym z randomizowanych badań wykazano, że suplementacja witaminami C i E znacznie zmniejszyła objawy endometriozy w porównaniu z grupą przyjmującą placebo (kontrolną).
Polifenole – naturalne wsparcie w walce z objawami endometriozy
Polifenole to związki występujące naturalnie w roślinach – warzywach, owocach, przyprawach i orzechach. W wielu badaniach wykazano ich potencjał przeciwzapalny i przeciwutleniający. Ciekawostką jest to, że mechanizm molekularny działania polifenoli na organizm przypomina ten obserwowany w niektórych lekach przeciwbólowych i przeciwzapalnych (np. ibuprofen).
Polifenole, które mają potencjał wspierający w endometriozie to m. in. kurkumina i resweratrol. Metaanaliza danych z 2019 roku wykazała, że przyjmowanie suplementów zawierających kurkuminę może wywierać działanie przeciwzapalne poprzez redukcję stężenia markerów stanu zapalnego (IL-6, hs-CRP), które mogą być podwyższone u chorych na endometriozę.
Z kolei w badaniach z udziałem kobiet z endometriozą wykazano, że przeciwzapalne działanie resweratrolu przyczynia się do zmniejszenia bólu związanego z miesiączką oraz bólu miednicy.
N-acetylocysteina – przeciwzapalny aminokwas
N-acetylocysteina (NAC) jest formą aminokwasu cysteiny, która uległa pewnej modyfikacji chemicznej, tj. acetylacji. Aminokwas ten jest naturalnie obecny w niektórych warzywach np. cebuli, czosnku.
NAC posiada bardzo interesujące właściwości, gdyż zapobiega nadmiernym podziałom komórkowym, również tym mającym miejsce w obrębie endometrium. Oprócz tego, okazuje się że NAC zmniejsza aktywność białek stanu zapalnego.
W jednym z badań wykazano, ze doustna suplementacja NAC zmniejszyła ból związany z endometriozą i rozległość zmian chorobowych. Ponadto zaobserwowano, że suplementacja wpłynęła na obniżenie markera CA125 we krwi (może on być podwyższony u kobiet z endometriozą).
Piśmiennictwo
- Qiu Y, Yuan S, Wang H. Vitamin D status in endometriosis: a systematic review and meta-analysis. Arch Gynecol Obstet. (2020) 302:141–52. doi: 10.1007/s00404-020-05576-5
- Bahat Y.P. i wsp. Dietary supplements for treatment of endometriosis: A review. Acta Biomed. 2022; 93(1): e2022159.
- Vallée A. i Lecarpentier Y. Curcumin and Endometriosis. Int J Mol Sci. 2020 Apr; 21(7): 2440.
- Tabrizi R. i wsp. The effects of curcumin-containing supplements on biomarkers of inflammation and oxidative stress: A systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials. Phytother Res. 2019 Feb;33(2):253-262.
- Dull A.M. i wsp. Therapeutic Approaches of Resveratrol on Endometriosis via Anti-Inflammatory and Anti-Angiogenic Pathways. Molecules. 2019 Feb 13;24(4):667.
- Santanam N. i wsp. Antioxidant supplementation reduces endometriosis-related pelvic pain in humans. Transl Res. (2013) 161:189–95.
- Donabela F.C. i wsp. Serum markers of oxidative stress in infertile women with endometriosis and controls. Fertility and Sterility. 2010;94(4):S40.
- Anastasi E. i wsp. Efficacy of N-Acetylcysteine on Endometriosis-Related Pain, Size Reduction of Ovarian Endometriomas, and Fertility Outcomes. Int J Environ Res Public Health. 2023 Mar 7;20(6):4686.
- Faghfouri A.H. i wsp. The effects of N-acetylcysteine on inflammatory and oxidative stress biomarkers: A systematic review and meta-analysis of controlled clinical trials. Eur J Pharmacol. 2020 Oct 5;884:173368.
