Endometrioza
Endometrioza- o chorobie, przyczyny i objawy
Czym jest endometrioza?
Endometrioza nie jest po prostu „chorobą menstruacyjną” – jest to choroba, która może wpływać na całe ciało.
Występuje, gdy tkanka podobna do wewnętrznej wyściółki macicy, czyli endometrium, omyłkowo migruje i wszczepia się w obszary poza macicą, głównie w okolicy miednicy wokół macicy, jajników i jajowodów. Implanty te reagują na miesięczne wahania hormonów (estrogenu i progesteronu) podczas cyklu menstruacyjnego. Podczas tego cyklu estrogen może powodować rozrost tej tkanki, często powodując silny ból. Te implanty to endometrioza.
Źródło: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/d/d5/Blausen_0349_Endometriosis.png
Endometrioza jest związana z zaburzeniami immunologicznymi i hormonalnymi. Gdy endometrioza rośnie, powoduje stan zapalny, który może prowadzić do zrostów, blizn, krwawienia wewnętrznego, dysfunkcji jelit lub układu moczowego, zaparć, bolesnych stosunków płciowych lub niepłodności. Ból fizyczny może być silny, co może prowadzić do zaburzeń psychicznych. Jest to połączenie, które pod wieloma względami może mieć wyniszczający wpływ na życie chorej kobiety.
Wg szacunków WHO endometrioza dotyka około 10% populacji kobiet i dziewcząt na całym świecie (ok. 200 milionów). W Polsce szacuje się, że jest to jedna na 8 kobiet. Nie jest znana przyczyna choroby i nie ma na nią lekarstwa, choć można ją leczyć. Z powodu braku edukacji na temat endometriozy, ból lub inne objawy są często klasyfikowane jako „część bycia kobietą” lub błędnie diagnozowane. Często powoduje to opóźnienie w otrzymaniu właściwej diagnozy endometriozy. Średnio prawidłowa diagnoza zajmuje 8-10 lat, a nawet więcej.
Niektóre kobiety z endometriozą nie mają żadnych objawów. Chirurg może przypadkowo wykryć chorobę podczas wykonywania innej operacji, takiej jak podwiązanie jajowodów. W przypadku wykrycia nieaktywnej endometriozy prawdopodobieństwo wystąpienia problemów w przyszłości wynosi mniej niż 10%. Konieczne będzie jednak długoterminowe monitorowanie, które może obejmować badania i obrazowanie USG lub MRI.
Gdzie można znaleźć endometriozę?
Zasadniczo endometrioza występuje w jamie miednicy. Może przyczepiać się do dowolnych części żeńskich narządów rozrodczych, w tym na, za lub wokół macicy, jajowodów, jajników (często tworzy torbiele, określane jako endometrioma lub „torbiele czekoladowe”), więzadeł maciczno-krzyżowych lub otrzewnej (wyściółka miednicy i brzucha). Endometrioza może również występować w ścianie mięśniowej macicy (adenomioza). Może również wpływać na jelita, pęcherz, jelita, wyrostek robaczkowy, odbytnicę lub nerwy nóg albo osadzać się w przestrzeniach między pęcherzem, odbytnicą, macicą lub pochwą. W rzadkich przypadkach endometrioza może rozprzestrzenić się poza obszar miednicy do nerek, płuc, przepony lub mózgu.
W jakim wieku endometrioza dotyka kobiety?
Endometrioza może dotknąć kobietę jeszcze przed wystąpieniem pierwszej miesiączki. W przypadku niektórych kobiet może to nastąpić nawet w wieku szkolnym. Wiele kobiet z endometriozą doświadcza objawów, które nasilają się w szkole średniej i na studiach. Większość z nich odczuje najbardziej dotkliwe objawy w wieku 20 – 35 lat.
Jak endometrioza wpływa na życie chorej?
Endometrioza może bardzo negatywnie wpływać na wszystkie aspekty życia:
- u młodych dziewcząt może przeszkadzać w uczęszczaniu do szkoły i uczestniczeniu w zajęciach sportowych lub innych pozalekcyjnych, także w życiu towarzyskim.
- może zmienić wybory zawodowe, a nawet zmusić chorą do rezygnacji z kariery zawodowej.
- może wpływać na finanse, gdy choroba przeszkadza w pracy oraz gdy chora walczy o uzyskanie właściwej diagnozy lub leczenia, płacąc za wizyty u różnych specjalistów oraz za specjalistyczne operacje usuwania endometriozy (w Polsce niezwykle trudno jest trafić do dobrego specjalisty endometriozy na NFZ).
- może wpływać na relacje z partnerem, przyjaciółmi lub członkami rodziny, którzy nie rozumieją choroby i jej skutków. Choroba może powodować ból podczas stosunku, a także prowadzić do niepłodności.
- może obniżać poczucie własnej wartości i powodować stany depresyjne. Z powodu niskiej świadomości tej choroby, wiele osób, w tym niektórzy lekarze i inni pracownicy służby zdrowia, traktują ból kobiety jako „normalny” lub twierdzą, że to wszystko jest w jej głowie, że histeryzuje lub wmawia sobie dolegliwości. Często pojawia się określenie, że „taka pani uroda” albo, że „miesiączka boli i to jest normalne”, a także stwierdzenia typu „przesadzasz, na pewno aż tak cię nie boli”.
Jakie są przyczyny endometriozy?
Dokładna przyczyna endometriozy nie jest znana, ale jest ona zależna od hormonów. Oznacza to, że podobnie jak endometrium, które reaguje na zmiany hormonalne powodujące miesiączkę, tkanka podobna do endometrium znajdująca się poza macicą również krwawi. Krwawienie to może powodować ból, stan zapalny i blizny, a także może uszkodzić narządy miednicy.
Istnieje wiele teorii dotyczących przyczyn endometriozy, ale żadne udowodnione przyczyny nie mogą odpowiednio wyjaśnić każdego aspektu choroby. Poniżej przedstawione zostały niektóre z proponowanych teorii i przekonań dotyczących endometriozy:
- Wsteczna menstruacja jest jedną z możliwości, która może powodować endometriozę. Po raz pierwszy zasugerował to dr John Sampson. Miesiączka wsteczna ma miejsce, gdy tkanka endometrium wewnątrz macicy, która powinna zostać usunięta z organizmu podczas miesiączki, zamiast tego przepływa z powrotem do jej ciała przez normalnie otwarte jajowody, umożliwiając implantację tkanki w jej narządach. Chociaż 90 procent kobiet ma wsteczne miesiączkowanie, tylko u jednej na 10 diagnozuje się objawową endometriozę. Możliwe, że układ odpornościowy i układ limfatyczny chronią większość kobiet. Konieczne są dalsze badania w celu ustalenia, dlaczego wsteczne miesiączkowanie wpływa na kobiety w tak różny sposób.
- Teoria pozostałości Müllera sugeruje, że prekursory endometriozy mogą być obecne podczas rozwoju płodowego. Pozostają one uśpione, dopóki nie zostaną aktywowane i przekształcone w endometriozę w okresie dojrzewania, kiedy w organizmie wzrasta poziom estrogenów i rozpoczynają się miesiączki.
- Metaplazja koelomiczna i przejście komórek macierzystych to teorie, które sugerują, że komórki inne niż komórki Müllera mogą różnicować się w endometriozę. Komórki koelomiczne obejmują otrzewną. Komórki macierzyste szpiku kostnego mogą pomóc w naprawie wielu rodzajów tkanek.
- Endometrioza ma prawdopodobnie podłoże genetyczne. Dziewczęta, których bliskie krewne chorowały na endometriozę, są trzy do siedmiu razy bardziej narażone na zachorowanie na tę chorobę. Konieczne są jednak dalsze badania, aby w pełni zrozumieć genetyczne cechy endometriozy.
- Osłabiony lub nieprawidłowo działający układ odpornościowy i limfatyczny oraz odpowiedź zapalna organizmu również przyczyniają się do endometriozy, chociaż mechanizmy te są słabo poznane.
Ostatnie badania podkreślają znaczenie stresu oksydacyjnego, definiowanego jako zachwianie równowagi pomiędzy reaktywnymi formami tlenu oraz antyoksydantami, powodując uogólnioną reakcję zapalną w otrzewnej. Mówi się także o zaburzeniach mikrobiomu jako potencjalnym źródle endometriozy. Podkreśla się też rolę zanieczyszczenia środowiska (powietrza, wody, jedzenia, wszechobecnych w życiu szkodliwych związków chemicznych, np. w kosmetykach), które wpływa na powstawanie ognisk zapalnych w organizmie.
Ważna informacja: Endometrioza nie jest zaraźliwa i nie może być przenoszona z osoby na osobę poprzez kontakt.
Jakie są objawy endometriozy?
Objawy endometriozy obejmują:
- nieprawidłowe, nieregularne miesiączki
- bolesne miesiączki
- silne krwawienia miesiączkowe
- uciążliwy PMS
- plamienia i krwawienia w trakcie cyklu
- bolesny stosunek płciowy
- zaburzenia żołądkowo-jelitowe
- zaparcia
- wzdęcia (tzw. endobelly)
- mdłości
- bolesne wypróżnienia
- bolesne lub/i częste oddawanie moczu
- chroniczne bóle kręgosłupa
- bóle brzucha
- bóle miednicy nie związane z menstruacją
- bóle stawów
- nerwobóle
- niepłodność lub problemy z zajściem w ciążę
- migrena
- długotrwałe zmęczenie
- depresja
- lęki
- mgła mózgowa
- bezsenność
Endometrioza może powodować ból, który występuje regularnie, nasilając się przed i w trakcie miesiączki. Niektóre kobiety odczuwają ból przez cały czas, ale u innych może on pojawiać się i znikać. Ból może ustąpić podczas ciąży, a czasami może zniknąć bez żadnego leczenia.
Tutaj pobierzesz kartę samoobserwacji, dzięki której będziesz mogła monitorować Twoje objawy.
Pomoże Ci to w precyzyjnym określeniu co, kiedy i w jakim stopniu w trakcie cyklu Ci dolega, co
ułatwi Twojemu lekarzowi postawienie diagnozy.
Endometrioza- diagnoza
Jak można zdiagnozować endometriozę?
Endometrioza jest chorobą trudną do zdiagnozowania. Dzieje się tak, ponieważ:
- objawy endometriozy są bardzo zróżnicowane
- objawy są powszechnie spotykane i mogą przypominać ból i inne dolegliwości spowodowane innymi schorzeniami, takimi jak zespół jelita drażliwego (IBS) lub choroba zapalna miednicy mniejszej;
- różne kobiety mają różne objawy
- niektóre kobiety nie mają żadnych objawów.
Diagnostykę endomnetriozy prawidłowo prowadzi się według schematu:
- badanie podmiotowe – wywiad dotyczący objawów i zgłaszanych dolegliwości, historii medycznej pacjentki oraz chorób występujących u krewnych,
- badanie przedmiotowe – w przypadku konsultacji ginekologicznej ocena okolicy sromu,
- badanie przezpochwowe we wziernikach, w którym można stwierdzić podejrzane zmiany na szyjce macicy, ścianach i sklepieniach pochwy oraz badanie palpacyjne przezpochwowe, podczas którego ocenia się ruchomość macicy i jajników, tkliwość lub bolesność narządów miednicy mniejszej i obecność w jej obrębie patologicznych oporów,
- badania dodatkowe, z których najbardziej podstawowym w ginekologii jest ultrasonografia przezpochwowa.
Jak potwierdzić endometriozę miednicy?
Sposobem na potwierdzenie endometriozy miednicy jest poddanie się laparoskopii diagnostycznej z badaniem patologicznym próbek biopsji. W jamie brzusznej pacjentki zostaje wykonane małe nacięcie, a próbki tkanki zostają usunięte i wysłane do laboratorium w celu obejrzenia pod mikroskopem, aby potwierdzić, czy jest to endometrioza.
Źródło: https://en.wikiversity.org
Badania obrazowe są pomocne w diagnozie, ale nie zawsze rozstrzygające. Wyraźne dowody na endometriozę w jakiejkolwiek formie nie są widoczne w tomografii komputerowej (CT), rezonansie magnetycznym (MRI) lub ultrasonografii. Badania obrazowe, badania miednicy i badania odbytniczo-pochwowe mogą wskazywać na podejrzenie endometriozy jajników i głębokiej endometriozy. Na ich podstawie mogą potwierdzić obecność endometriozy doświadczeni specjaliści, którzy biorą pod uwagę również wszystkie zgłaszane przez pacjentkę objawy. Powszechną praktyką jest wykonanie USG miednicy i MRI przed poddaniem się laparoskopowej operacji endometriozy, ponieważ mogą one pomóc w zaplanowaniu podejścia chirurgicznego.
Tutaj znajdziesz miejsca wykonywania MRI.
Badanie markera Ca 125 nie jest zalecane w celu diagnostyki endometriozy. Jest to badanie mało swoiste i bardzo wiele innych czynników może wpływać na jego wynik. Znajduje głównie zastosowanie w monitorowaniu leczenia raka jajnika.
Opracowano lub są w trakcie badań różne markery (microRNA w ślinie i krwi, FUT4 w endometrium), ale ich czułość i swoistość wymaga potwierdzenia na większej liczbie pacjentek. Obecnie nie zaleca się wykorzystania tych testów. Stosuje się je tylko u chorych z objawami sugerującymi endometriozę i negatywnymi wynikami badań obrazowych oraz przy podejrzeniu jej lokalizacji otrzewnowej.
Największym problemem jest fakt, że otrzymanie dokładnej diagnozy endometriozy w Polsce zajmuje nawet 8 – 10 lat od wystąpienia objawów. Wynika to z braku wiedzy wśród ogółu społeczeństwa, co przekłada się również na świadomość personelu medycznego. Ponadto mamy ciągle bardzo mało wyspecjalizowanych pod kątem endometriozy lekarzy diagnostów. Dlatego niestety, wiele pacjentek z endometriozą jest błędnie diagnozowanych, często wielokrotnie, co prowadzi do
niepotrzebnego i niewłaściwego leczenia.
Listę sprawdzonych specjalistów od diagnozowania i leczenia endometriozy znajdziesz tutaj.
Jakie są najczęstsze błędy w diagnozie endometriozy?
Błędne diagnozy u kobiet cierpiących na endometriozę wynikają głównie z dwóch powodów: małej wiedzy lekarzy o endometriozie z powodu braku ukierunkowanej edukacji w szkołach medycznych oraz dlatego, że objawy endometriozy mogą być podobne do objawów bardziej powszechnych chorób lub schorzeń. Niektóre błędne diagnozy stawiane kobietom to:
- zespół jelita drażliwego (IBS),
- zapalenie wyrostka robaczkowego,
- rak jajnika,
- rak okrężnicy,
- choroba zapalna miednicy mniejszej,
- mięśniaki macicy,
- zapalenie uchyłków,
- torbiele jajników,
- choroby przenoszone drogą płciową.
Co ciekawe, wielu kobietom mówi się również, że ból, który odczuwają, jest psychiczny – że istnieje w ich umyśle coś, co nie istnieje fizycznie. Zamiast leczyć objawy fizyczne, lekarze czasami kierują je do psychoterapeuty lub psychiatry.
Leczenie endometriozy
Czy endometrioza jest uleczalna i jaki jest cel leczenia?
Endometrioza jest chorobą przewlekłą i jak dotąd nieuleczalną. Celem leczenia w endometriozie jest zahamowanie rozwoju choroby, zminimalizowanie dolegliwości i czasem poprawa płodności.
Jakie są opcje leczenia endometriozy?
1. Najpierw należy wypróbować leczenie holistyczne obejmujące dietoterapię, fizjoterapię i psychoterapię.
2. Jeśli nie przynosi ono wystarczającej poprawy, należy rozważyć leczenie farmakologiczne obejmujące niesterydowe leki przeciwzapalne oraz leczenie hormonalne. Wybór leczenia farmakologicznego zależy od indywidualnej skuteczności u pacjentki, profilu działań niepożądanych, kosztów leczenia i preferencji chorej. Leczenie farmakologiczne nie usunie już istniejących zmian (zrostów, torbieli, guzów, ognisk endometriozy powierzchownej i głębokiej).
W terapii wykorzystywane są następujące grupy leków:
- niesterydowe leki przeciwzapalne (NLPZ)
- dwuskładnikowe tabletki antykoncepcyjne (DTA)
- progestageny
- antyprogestageny
- agoniści GnRH
- anatgoniści GnRH
- inhibitory aromatazy
- systemy wewnątrzmaciczne wydzielające lewonorgestrel
- danazol.
3. Złotym standardem leczenia głębokiej endometriozy jest minimalnie inwazyjna laparoskopowa operacja wycięcia, nazywana „przez dziurkę od klucza”. Jest to bardzo specjalistyczna operacja:
- głębokie wycięcie jest wykonywane podczas laparoskopowej operacji wycięcia. Chirurg ostrożnie wycina lub usuwa całą zmianę z dowolnego miejsca. Obejmuje to również tkankę znajdującą się pod powierzchnią. Głęboka endometrioza jest jak góra lodowa – pomimo zidentyfikowania choroby nad powierzchnią tkanki, większość jest wszczepiona w tkankę pod powierzchnią. Dlatego tak ważne jest znalezienie chirurga, który usunie zmiany w całości.
- wycięcie na zimno: idealnym rozwiązaniem jest przeprowadzenie operacji przy minimalnym użyciu ciepła i elektryczności. Często chirurdzy stosują techniki takie jak ablacja (lasery, które niszczą chorobę) lub kauteryzacja (wypalanie choroby) w celu „wypalenia i zniszczenia” zmian endometriozy. Zwiększa to jednak ryzyko niecałkowitego usunięcia głębokich zmian endometriozy i grozi uszkodzeniem otaczających zdrowych tkanek. Nie oznacza to, że lasery i urządzenia wysokoenergetyczne nie mogą być używane podczas operacji, ponieważ często mogą być pomocne w koagulacji (zatrzymywaniu krwawienia). Nie należy ich jednak używać do usuwania zmian.
4. Inne formy zabiegów chirurgicznych: Ablacja i kauteryzacja usuwają tylko tkankę na powierzchni, jak w przypadku endometriozy powierzchownej, ale pomijają tkankę rosnącą pod powierzchnią. W wielu przypadkach zabieg ablacji lub kauteryzacji nie będzie skuteczny w długoterminowym leczeniu głębokiej endometriozy. Nadmiar tkanki bliznowatej może również tworzyć się przy użyciu tych metod ze względu na wysoką energię i ciepło stosowane do otaczającej zdrowej tkanki. W niektórych przypadkach stan zapalny po ablacji i kauteryzacji może być kolejnym źródłem bólu. Z tego powodu operacja wycięcia jest złotym standardem leczenia. Jeśli pacjentka rozważa operację, musi zapytać swojego chirurga o metodę usunięcia endometriozy.
5. Histerektomia: to powszechny mit, że histerektomia wyleczy endometriozę. Nie ma lekarstwa na endometriozę, a histerektomia rzadko jest najlepszym sposobem leczenia. Większość endometriozy zlokalizowana jest w obszarach innych niż narządy rozrodcze. Jeśli po prostu usunie się macicę i nie usunie pozostałych zmian w innych narządach, pacjentka nadal będzie odczuwać ból. Decyzje dotyczące histerektomii powinny być podejmowane z lekarzem doświadczonym w leczeniu endometriozy i powinny być wykonywane tylko za zgodą pacjentki. Chociaż histerektomia nie leczy endometriozy, niektóre kobiety z endometriozą mają również adenomiozę. Histerektomia może wyleczyć adenomiozę, a jeśli jest ona główną przyczyną problemu, przynieść znaczną ulgę.
Nie ma lekarstwa na endometriozę. Nie jest też prawdą, że ciąża leczy endometriozę – prawdą jest tylko, że objawy zwykle zmniejszają się w czasie ciąży z powodu zwiększonej ilości progesteronu w organizmie.
Nie ma lekarstwa na endometriozę. Nie jest też prawdą, że ciąża leczy endometriozę – prawdą jest tylko, że objawy zwykle zmniejszają się w czasie ciąży z powodu zwiększonej ilości progesteronu w organizmie.
Jak radzić sobie z objawami?
Istnieje wiele sposobów na złagodzenie objawów endometriozy, oprócz środków farmakologicznych:
- dieta przeciwzapalna
- suplementacja przeciwzapalna
- fizjoterapia uroginekologiczna
- ćwiczenia fizyczne (joga, pilates, slowjogging, inne dostosowane do możliwości fizycznych chorej formy ruchu)
- akupunktura
- mindfulness (techniki medytacyjne i relaksacyjne)
- psychoterapia
- zmiana stylu życia na bardziej ekologiczny oraz zgodny z rytmem dobowym.
Chociaż wszystkie powyższe opcje mogą złagodzić objawy, każda pacjentka odniesie inne korzyści z ich stosowania. To, co może działać u jednej kobiety, może nie przynieść efektów u innej. Każda pacjentka musi zaufać własnemu osądowi, współpracować ze swoim lekarzem i znaleźć strategię leczenia bólu, która będzie dla niej najlepsza. Przy bardzo silnym bólu może okazać konieczne udane się do specjalisty leczenia bólu (tu znajdziesz polecanego specjalistę leczenia bólu).
O różnych metodach łagodzenia objawów endometriozy będziesz mogła na bieżąco dowiadywać się na naszym portalu. Będziemy tutaj poszerzać dla Ciebie wiedzę nie tylko medyczną, ale również tę o terapiach wspomagających, które wielu kobietom przyniosły ulgę i pomoc w walce z endometriozą.
Źródła
- Endometriosis Definition, Stages, Symptoms, Causes, Diagnosis, and Treatment, Seckin Endometriosis Center
- Sampson JA. Perforating hemorrhagic (chocolate) cysts of the ovary: their importance and especially their relation to pelvic adenomas of the endometrial type („adenomyoma” of the uterus, rectovaginal septum, sigmoid, etc.) Trans Am Gynecol Soc 1921;46:162-241.
- Sampson JA. Peritoneal endometriosis due to the menstrual dissemination of endometrial tissue into the peritoneal cavity. Am J Obstet Gynecol. 1927, 14(4):422-469, doi: 10.1016/S0002-9378(15)30003-X.
- D’Hooghe, T.M., et al., Endometriosis and subfertility: is the relationship resolved? Semin Reprod Med, 2003. 21(2): p. 243-54.
- Goud, P.T., et al., Dynamics of nitric oxide, altered follicular microenvironment, and oocyte quality in women with endometriosis. Fertil Steril, 2014. 102(1): p. 151-159 e5.
- Seckin, T., The Doctor Will See You Now: Recognizing and Treating Endometriosis. 2016.
- Moen MH, Stokstad T. A long-term follow-up study of women with asymptomatic endometriosis diagnosed incidentally at sterilization. Fertil Steril. 2002, 78(4):773-6. doi: 10.1016/s0015-0282(02)03336-8. PMID: 12372455.
- Fedele L, Bianchi S, Zanconato G, Raffaelli R, Berlanda N. Is rectovaginal endometriosis a progressive disease? Am J Obstet Gynecol 2004b, 191:1539-1542. doi: 10.1016/j.ajog.2004.06.104. PMID: 15547522.
- Marsh EE, Laufer MR. Endometriosis in premenarcheal girls who do not have an associated obstructive anomaly. Fertil Steril. 2005 Mar;83(3):758-60. doi: 10.1016/j.fertnstert.2004.08.025. PMID: 15749511.
- Simpson JL, Bischoff FZ, Kamat A, Buster JE, Carson SA. Genetics of endometriosis. Obstet Gynecol Clin North Am. 2003 Mar;30(1):21-40, vii. doi: 10.1016/s0889-8545(02)00051-7. PMID: 12699256.
- https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/endometriosis
Bądź na bieżąco
Dzięki naszemu newsletterowi najnowsze artykuły, produkty i zniżki w naszym sklepie trafią prosto na Twoją skrzynkę mailową!